بازسازی منزل: خرده گرفتن بعضی از معماران به بادگیرهای پر نقش و نگاری که در بازسازی ها در یزد شکل گرفته اند - مجله 10 از 10

جهت دریافت خدمات بازسازی منزل با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. از طراحی پلن بازسازی تا اجرای جز به جز بازسازی منزل، ویلا و ساختمان اداری تخصص ماست.

این روزها پفراینده ثبت جهانی بادگیر باز شده و جزئیات توجه به این بنا مهم است لذا نباید استادکاران به ایجاد تزئینات در حین بازسازی بادگیرها متمایل شوند و معماری خانه ها را از اصالت خارج نمایند.

این روزها بعضی از معماران به بادگیرهای پر نقش و نگاری که در بازسازی های اخیر شکل گرفته اند، خرده می گیرند و آن را متناسب با هویت اصلی یزد نمی دانند این در حالی است که بعضی معتقد هستند بازسازی به هر شیوه ای که منجر به حفظ سازه گردد در این زمینه از اهمیت بیشتری برخوردار است.

در جدال این دو تفکر، بعضی از استادکاران در شهر جهانی یزد تزئینات زیبایی را به بادگیرها الحق می نمایند که متعلق به این سازه ها نیستند و در حقیقت همین مسئله منجر شد تا دوباره به یاد پفراینده ثبت جهانی بادگیر بیفتیم، مسئله مهمی که سالهاست به تعویق افتاد و امروز از اولویت های کشورمان محسوب می گردد، چرا که بعضی از کشورها درصدد غارت این غنیمت اصیل ایرانی و خصوصا پرکاربرد در یزد هستند.

یزد شهر بادگیرهای ایران است و تنوع بادگیرها و آیین های مربوط به آن زیاد است، حضور بادگیر در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم یزد جز مواردی است که نمیتوان به سادگی از آن گذشت و در خصوص ثبت جهانی شدن نمادی که شاید روزی قریب به بیشتر خانه های یزد داشتند، چشم پوشید.

پس شاید کوچکترین جزئیاتی که امروز در خصوص این سازه مطرح می گردد اهمیت دارد، چرا که دوباره پفراینده ثبت جهانی بادگیر به اهتمام متولیان به جریان افتاده و نباید در این راستا هیچ خدشه ای وارد گردد.

ساشا ریاحی مقدم، معاون سابق میراث فرهنگی اداره کل میراث استان یزد اظهار می نماید: ارتفاع و سردر و بادگیر و تزئیناتش همگی جز اجزایی است که گویای شرایط اجتماعی و اقتصادی فرد است.

وی با بیان این که معماری یزد با سایر نقاط مانند شیراز و اصفهان فرق دارد، می گوید: در معماری یزدی ها تا زمانیکه لزومی نداشته، تزئینات زیادی هم استفاده نمیشد و خانه های دارای تزئینات زیاد هم متعلق به تجار و بازرگانان غیریزدی بوده است که مصداق آن را میتوان خانه شیرازی ها دانست.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه خانه های مربوط به افراد بومی و ساکنان یزد تزئینات نداشته است، می گوید: تزئینات زیاد متعلق به منطقه کویری نیست حتی بعضی از تزئینات که امروز در بر روی بادگیرهایی ساخته شده در بعضی کشورها استفاده شده، امروز در بادگیرها مشاهده می گردد.

وی با انتقاد به بازسازی بادگیرها و ایجاد تزئینات بر بادگیرها اظهار می نماید: ایجاد چنین تزئینات و گچبری هایی که متعلق به یزد نیست در واقع آدرس غلط دادن است، چرا که نهایتا تزئینات بادگیرهای اصیل یزد هم دمگیری های گچی ساده ای بیش نیست.

وی با اشاره به اشتباه تشبیه کردن بادگیرهای یزد به بادگیرهای تازه ساز تصریح می نماید: بعضا تصاویری را می بینیم که بعضی بادگیرهای یزد را با تزئینات مانند بادگیرهای غیربومی و تازه ساز، با گچ مشبک نموده اند و این بادگیرها از اصالت خارج شده اند.

تکامل نظارت از دغدغه تخریب تا جزئیات بازسازی

سید مصطفی فاطمی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد می گوید: ما برای بازسازی بادگیر هم ناگزیر به استفاده از همان نیروی محدود یگان حفاظت هستیم که پایش تمام افت تاریخی را هم در دست دارند لذا کمتر به مبحث بازسازی ورود کردیم.

این مسئول با بیان این که در گذشته تمرکز ما بر نظارت بر تخریب بافت تاریخی بوده است، می گوید: یکی از مسائلی که وجود دارد مربوط به مجوزهای بازسازی اضطراری است که منجر به توجه نکردن به تزئینات بنا خصوصا بادگیر می گردد و ما در تلاشیم که از این موضوع جلوگیری کنیم.

وی تصریح می نماید: بعضا بازسازیکاران بر بادگیرها تزئیناتی را استفاده می نمایند که وجود ندارد و این مسئله تاثیری منفی به اصول بازسازی اصولی همراه خواهد داشت اما بر پفراینده ثبت جهانی بادگیر اثری ندارد، زیرا در بحث بادگیر بیشتر در پی پفراینده ثبت آیین ها و مراسم های مربوط به باد هستیم و خیلی به فیزیک بادگیر کار نداریم.

فاطمی در خصوص بازسازی بادگیرها تصریح می نماید: اصالت بادگیر باید حفظ گردد و ما موظف هستیم که به این مسئله توجه کنیم خصوصا در حال حاضر که پفراینده ثبت جهانی بادگیر در حال پیگیری است؛ این مسئله اهمیت بسیار زیادی دارد.

وی با اشاره به اینکه بادگیرهای یزد بسیار تنوع دارند می گوید: تنوع و تعدد بسیار زیاد بادگیرهای یزد مسلما نیازمند تعداد زیادی نیرو و تنوع زیادی در کار است اما بادگیرهایی که دارای این تزئینات نبوده و امروز بطور اشتباه بر روی آنها تزئینات ایجاد شده و تعداد محدودی هم هستند را حذف می کنیم که البته دستور تخریب یکی از آنها را دادیم.

این مسئول با اشاره به در نظر گرفتن سبقه تاریخی در موضوع بازسازی بادگیرها تصریح می نماید: سابقه تاریخی و اصالت در بازسازی بادگیر باید رعایت گردد، چرا که بادگیرها به وسیله قومیت ها و افراد ساخته می شدند و همین مسئله در تنوع آنها موثر بوده است.

وی به فرایند تکامل بادگیر در استان یزد اشاره می نماید و می گوید: مردمانی که در یزد زندگی می کرند ابتدا برای تحمل گرما مجبور شدند یک دیوار را حذف نمایند و حذف این دیوار برای جریان باد، تالار را ایجاد نموده است ولی در دوره های بعد تالارها جمع تر و بلندتر شکل گرفتند و طاق بلندها ایجاد شدند تا باد بیشتری را جذب نمایند و بخش هایی برای جذب بهتر باد بوجود آمدند.

این مسئول با بیان اینکه در اواخر قرن پنجم بادگیرهای یک طرفه ابداع شدند، تصریح می نماید: بادگیرهایی که به سبک میبد و اردکان ساخته شده یعنی آن تالارهای باریک و بلندی که در دوره های قبلی ارتقا یافتند تبدیل به بادگیرهای یک طرفه می گردد که این مسئله نشان می دهد دانش یزدی ها برای ساخت باددگیر و دست یابی به فناوری ساخت بادگیر ارتقا یافته است.

وی خاطرنشان می نماید: در دوره های بعد، بادگیرهای دو طرفه، چهار طرفه، دایره ای، چند ضلعی و نظایر آن در استان یزد ایجاد می گردد.

وی با بیان اینکه این فرایند تکامل بادگیر کاملا معین است، می گوید: تزئینات بادگیر در دوره های بعد از آن بوجود می آید، یعنی بعد از اینکه به تکامل بادگیر دست یافته شد درصدد ایجاد تزئینات هستند.

فاطمی ادامه می دهد: البته فناوری بادگیر هم فرق دارد و بعضی از هوای زیرزمین و بعضی از قنات و پایاب و بعلاوه حوض های زیرین بادگیر استفاده می نمایند تا بتوانند خنکای بادگیر را داشته باشند.

وی در خصوص تزئینات یادآور می گردد: در تزئینات بحث فرق دارد، تمام خانه های یزد از نمای بیرونی یکسان هستند چون معماران یزدی آنها را می ساختند اما وقتی وارد خانه می شوند و به تزئینات دقت می نمایند، متوجه اعمال سلیقه مالک خانه بر نوع و تنوع تزئینات بادگیرها می شوند.

این مسئول با بیان اینکه بادگیرهایی خانه شیرازی ها و عرب ها کاملا فرق دارد، می گوید: مثلا فردی که ثروتمند بوده مانند زرگرها تزئینات بیشتری در خانه هایشان داشتند که عمدتا تزئینات گچبری، آجرکاری و گل کاری بوده اند که به مقادیر متفاوتی در بادگیرها استفاده شده اند.

وی با اشاره به اینکه صندلی افراد در ساخت بادگیرهای با عظمت و متنوع موثر بوده، می گوید: تعداد بادگیر هم بعضا متناسب با شخصیت فرد افزایش می یافت بگونه ای که در بعضی اتاق ها هم بادگیر ایجاد شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد مطالعه تاریخچه و پیشینه بنا در بادگیرها را لازم می داند و می گوید: بازسازیکار باید بداند که بادگیر در چه دوره ای ساخته شده است، موقعیت منطقه و محله چیست؟ مالک خانه در گذشته چه کسی بوده و تمایل آن به نوع تزئینات چه بوده است.

وی به تمکن اقتصادی افراد اشاره می نماید و می گوید: شغل و تمکن اقتصادی فرد در شکل گیری آن و ابعاد خانه اثرگذار بوده و بادگیرها نمادهایی از این مسئله هم بوده اند در عین حال، در بعضی از خانه ها بادگیرها نیمه کاره می ماندند که دلایلی مانند دین و مذهب در این کارکرد نقش داشتند.

فاطمی تاکید می نماید: به علت قوانین منطقه و دین مربوطه ادیان دیگر در بعضی از خانه های زرتشتی هم سبک معماری قدیم منجر شده که بعضا امکان ساخت بادگیر نداشته باشند.

بادگیرهای بیجان، ناجی یزد جهانی از نماهای رومی

امروزه در منطقه ها مدرن یزد خانه هایی با معماری نوتر خودنمایی می نمایند خانه هایی که بعضا معماری هایشان تهدید برای شهر پایدار و اصالت و هویت یزد هستند خانه هایی با نماهای رومی که در خیابان های یزد ساخته می شوند.

اما بعضا بعضی از خانه ها نمادهای بادگیر را به جای نماهای رومی بکار برده اند تا اصالت یزد در این خانه ها پررنگ تر باشد. یکی از این خانه ها برج معروف دوقلوی یزد است که با چهار تاج بادگیر خودنمایی می نماید اما بعضا بعضی از معماران به استفاده از نماد بادگیر خرده می گیرند و این سبک معماری را هم نمی پسندند این در حالی است که بعضا افراد دیگری معتقدند که بادگیر به هر شیوه ای در معماری وجود داشته باشد اصالت و هویت یزد را نمایان می نماید و همین مسئله غنیمتی است که امروز بسیاری از افراد با رغبت به وجود آن در نمای خانه در منطقه ها مدرن یزد به ارمغان آورده اند.

ساشا ریاحی مقدم می گوید: در معماری قدیمی یزد بادگیر عنصری کاربردی بوده و حتی بادگیرهایی که در 50 سال اخیر در معماری های مدرن هم ایجاد شده اند کاربردی بوده اند که بعضا کاربرد نورگیر دارند و در خصوص توزیع باد کاربردی ندارند.

وی با بیان اینکه توسعه تکنولوژی منجر به حذف کارایی بادگیر در خصصو توزیع باد شده، می گوید: باید با تکنولوژی نو مجددا بادگیر استفاده گردد، در این جهت استفاده از بادگیر در معماری مدرن بسیار مطلوب است اما نباید بادگیر صرفا در نماسازی استفاده گردد.

ریاحی مقدم با بیان اینکه بادگیر به اسم نماد یزد باید المانی کاربردی در خانه های مدرن گردد، اظهار می نماید: اگر شکل آن را در نما استفاده کنیم بی سلیقگی است اما اگر المانی کاربردی گردد یعنی در معماری معاصر هم این نماد به کار برده شده و به اسم نماد یزد زنده است.

وی به کاربردهایی مانند نورگیر، تهویه هوا و شکل جان پناه در معماری یزد اشاره می نماید و می گوید: المان بادگیر باید از حالت فرم و نمادی خارج گردد که این مسئله اهمیت زیاد دارد و در پفراینده ثبت جهانی بادگیر هم بسیار موثر است.

وی به نقش شهرداری در این باره اشاره می نماید و می گوید: شهرداری نه تنها باید مانع ایجاد خانه هایی با نمای رومی گردد بلکه باید کاربرد بادگیر در خانه ها را هم حفظ و متناسب با تکنولوژی کند تا این نماد در معماری معاصر هم کاربردی گردد.

وی با تاکید بر اینکه در ثبت جهانی بادگیرباید تزئینات هم مورد توجه باشد، می گوید: هیچ اضافه کردنی مجاز نیست و به اصالت آن خدشه وارد می نماید ولی در معماری مدرن باید عنصری کاربردی گردد تا در پفراینده ثبت جهانی هم موثر باشد چرا که یکی از نقوص پفراینده در گذشته، تداوم استفاده از عنصر بادگیر در معماری معاصر یزد است که این مسئله می تواند موثر واقع گردد.

این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه امروزه در معماری معاصر هم نماد بادگیر وجود دارد، می گوید: موزه هنرهای معاصر و راه آهن یزد المان کاربردی بادگیر را آمیخته با معماری معاصر دارند و این مسئله نشان می دهد همیشه می توانیم از این نماد کاربردی استفاده کنیم.

ریاحی مقدم خاطرنشان می نماید: از دوره صفویه بادگیر به خانه های یزد اضافه شده و خود بادگیر یک عنصر الحاقی است که وارد معماری یزد شده است. پس، باید کاربردهای نوی منجر به حفظ آن در معماری یزد گردد.