نقد فیلم ربه کا؛ عاقبت در افتادن با هیچکاک - مجله 10 از 10

رمان مشهور ربه کا اثر نویسنده انگلیسی دافنه دوموریه است که از سال 1940 تا به حال آن را با فیلم ربه کا ساخته آلفرد هیچکاک به یاد می آوریم. یک تریلر روان شناختی رمانتیک، اولین فیلم آمریکایی هیچکاک که برای تهیه نماینده و فیلم بردار اثر دو جایزه اسکار بهترین فیلم و بهترین فیلم برداری را هم به ارمغان آورد.

در اقتباس جدید از این اثر سینمایی که به تازگی به وسیله شبکه نتفلیکس در اختیار مخاطبان قرار گرفته نقش اصلی زن برعهده لیلی جیمز قرار گرفته است؛ یک زن ساده جوان که با ماکسیم دو وینتر (با بازی آرمی همر) ازدواج می نماید؛ مردی که همسر سابقش ربه کا را از دست داده. زن به تدریج متوجه می گردد که سایه ربه کا بر زندگی اش گسترده است و از تأثیر دیرپای او راه خلاصی ندارد.

بن ویتلی کارگردان این اثر سینمایی را بیشتر بابت فعالیت در ژانر وحشت و تریلر می شناسیم؛ البته حضور عناصر کمدی سیاه و هجو را هم نمی توان در فیلم های او نادیده گرفت. تریلرهای سیاهی چون فهرست کشتار (Kill List )، برج (High-Rise ) و البته کمدی سیاه اکشنی همچون آتش آزاد (Free Fire) از جمله آثار شاخص این سینماگر در نظر گرفته می شوند.

گرچه که ربه کا هم مسلما یک تریلر است اما می گردد آن را یک فیلم عاشقانه گوتیک با تمرکز بر روابط میان زنان به حساب آورد که برای این کارگردان نوعی فاصله گیری نسبت به آثار قبلی اش را در پی دارد. فیلم نامه اقتباس جدید از رمان ربه کا را جین گولدمن، جو شارپنل و آنا واترهاوس به رشته تحریر درآورده اند.

این اقتباس جدید نتفلیکس بازسازی اثر هیچکاک نیست بلکه ساخت یک فیلم کاملا جدید است. پیش از این در فیلم هایی همچون ساخت روانی (Psycho) توسط گاس ون سنت در سال 1998 با یک فیلم رنگی (برخلاف فیلم هیچکاک) روبرو شدیم که در عمل تقریبا بازسازی فریم به فریم فیلم هیچکاک بود.

با این حال گرچه فیلم جدید اقتباسی کاملا نو است اما اصلا نتوانسته از زیر سایه فیلم معروف قدیمی بیرون بیاید و منتقدان هم نسبت به آن رضایت چندانی را ابراز ننموده اند. بر اساس آنالیز وب سایت راتن تومیتوز از میان 127 نقدی که درباره فیلم نوشته شده با وجود 60 نقد مثبت و 67 نقد منفی تنها 47 درصد منتقدان از این اثر سینمایی رضایت داشته اند که در مجموع حاکی از نارضایتی عمومی این گروه از مخاطبان است.

همچنین از مجموع 37 نقدی که وب سایت متاکریتیک جمع آوری نموده 7 نقد مثبت، 24 نقد میانه و 6 نقد منفی بوده است که امتیاز متای 46 را برای این فیلم سینمایی به ثبت رسانده است.

در میان نقدها گرچه برخی جنبه های فیلم مانند عملکرد تعدادی از بازیگران بویژه کریستین اسکات توماس در نقش ندیمه ربه کا (خانم دانور) و طراحی لباس توسط جولین دی مورد توجه و ستایش منتقدان قرار گرفته اما بسیاری از نقدها اشاره می نمایند که نقش های اصلی فیلم به درستی انتخاب نشده اند و فیلم در یک نگاه کلی فاقد گیرایی است.

بخشی از مسائل فیلم ربه کا از آنجا نشأت گرفته است که کوشش شده داستان به روزرسانی شده و شخصیت اصلی زن برجسته تر نمایش داده گردد. این در حالی است که شخصیت اصلی زن در فیلم هیچکاک (خانم دو وینتر با بازی جوآن فونتین) بسیار عصبی است، به دلیل کمبود اعتماد به نفس شرایط بحرانی را تجربه می نماید، به نشانگان خودویرانگری مبتلاست و اساسا با آنچه اقتباس جدید سعی در القایش را دارد بسیار متفاوت است؛ همین تفاوت نقطه قوت کار هیچکاک بوده و به نقطه ضعف فیلم بن ویتلی تبدیل شده است.

به هر حال در نهایت باید گفت که کوشش برای ساخت یک اقتباس جدید از اثری معروف همچون ربه کا اقدامی جسورانه است؛ چنین فیلمی با هر سطحی از کیفیت احتمالا تا حد زیادی زیر سایه اثر قدیمی تر قرار خواهد گرفت اما اینکه فیلم ربه کا ساخته سال 2020 واقعا قادر است روی پای خودش بایستد و ارزش های خاص خود را داشته باشد یا نه چیزی است که احتمالا مخاطبان اثر پس از دیدن آن قضاوت خواهند کرد.

در ادامه بخش هایی از چند نقد که درباره فیلم سینمایی ربه کا نوشته شده است را با هم مرور می کنیم.

گزیده نقدهای فیلم ربه کا

یواس ای تودی / برایان ترویت

امتیاز: 75 از 100

باید شجاعت بسیاری داشته باشید که برای ساخت فیلم سراغ منبعی بروید که یک بار توسط هیچکاک اقتباس سینمایی شده است؛ فیلمی که 80 سال پیش برنده جایزه اسکار بهترین فیلم شد. با این حال می توان ادعا کرد که بن ویتلی فیلم سازی است که از زیرکی و ابتکار زیادی بهره برده.

فیلم ربه کا ساخته این کارگردان و جدیدترین اقتباس از رمان گوتیک سال 1938 دافنه دو موریه ادای دینی است رویایی به هالیوود دوران کلاسیک؛ یک تریلر روان شناختی گیرا با موضوع شخصیت اصلی زن که وجوه عمیق اسرارآمیز دارد و پیچش داستانی آن رضایت بخش است. به ویژه برای کسانی که تا به حال نسخه های مختلف قدیمی آن را ندیده اند.

لیلی جیمز در این اثر سینمایی نقش یک دختر جوان بریتانیایی ساده را بازی می نماید که در مونت کارلو دهه 1930 به شغل دستیاری گماشته شده. او ماکسیم دو وینتر جذاب و ثروتمند را دیدار می نماید. میان ماکسیم که به تازگی همسرش را از دست داده و این زن معصوم جرقه یک رابطه عاطفی ایجاد می گردد گرچه ماکسیم محتاط تر از آن است که درباره مرگ اخیر همسرش چیزی را افشا کند.

اقتباس جدید رمان ربه کا به شدت بر جنگ قدرت میان سه زن اصلی فیلم متکی است؛ گرچه ربه کا در داستان حضور فیزیکی ندارد اما به این معنا نیست که یک شخصیت مهم و کلیدی در قصه نباشد.

حرکت میان ژانرهای مختلف از ویژگی های کارنامه فیلم سازی ویتلی است و در حالی که ربه کا احساس بدیع سایر آثار او را ندارد (درام ترسناک/جنایی فهرست کشتار یا تریلر ویران شهری برج) اما فیلم جدید این کارگردان بریتانیایی اثری خوش ساخت است که به کفایت تفاوت های خود را با اثر هیچکاک در چشم مخاطبان مدرن به نمایش می گذارد.

ورایتی / پیتر دبروج

امتیاز: 60 از 100

ربه کا رمان پرفروش سال 1938 دافنه دو موریه و تقریبا هر اقتباسی که تا کنون از این رمان گوتیک ساخته شده است از جمله اقتباس هیچکاک که برنده اسکار بهترین فیلم سال 1940 شد با این جمله شروع می گردد: دیشب خواب دیدم دوباره به ماندرلی رفته ام. ماندرلی عمارت باشکوهی است که بخش اصلی فیلم در آن جریان دارد.

در حالی که فیلمی در حد و اندازه های اثر هیچکاک از رمان دافنه دو موریه اقتباس شده است چرا باید شاهد یک اقتباس جدید از ربه کا باشیم؟ همان طور که جمله شروعین فیلم بیان می نماید مخاطب می تواند بارها به عمارت تراژی-رمانتیک و غرق در مه و رمز و راز فیلم بازگردد. یک اقتباس جدید از رمان می تواند اقدام جسورانه ای باشد اما لزوما بی فایده نیست. در واقع بن ویتلی کارگردان فیلم سینمایی برج میخواهد به وسیله این اثر جدید مخاطبانی را تحت تأثیر قرار دهد که تا به حال اقتباسی از ربه کا را ندیده اند.

چنانکه در قصه فیلم شخصیت ربه کا بر زندگی زن شخصیت اصلی سایه افکنده، فیلم ربه کای ویتلی هم از سایه ربه کای آلفرد هیچکاک خلاصی ندارد. در واقع فیلم هیچکاک در برابر همه کوشش های ویتلی چنان عظیم جلوه می نماید که ضرورتا این فیلم را دچار نوعی عقده حقارت خواهد نمود.

اما این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که نه کارگردان و نه تیم نویسندگان اثر قصد ساخت یک بازسازی سرراست را ندارند. در واقع ربه کای آن ها نوعی اقتباس مجدد است و در آن برخی ایده های اصلی اثر که به دلیل قوانین سانسور دهه 1930 به فیلم تحمیل شده بود، بازیابی شده است.

در ربه کا عملا هیچ نوع شبحی وجود ندارد؛ هیچ موجود سفیدپوشی در اتاق ها پرسه نمی زند؛ هیچ روحی در پس زمینه صحنه در کمین نیست اما از این جهت با یک داستان ارواح و اشباح تمام عیار طرفیم چرا که شخصیت ربه کا که عنوان فیلم هم به او اختصاص دارد هرگز دیده نمی گردد.

قطعا ربه کا مرده است اما حضورش در هر جنبه فیلم به شکل فزاینده ای حس می گردد. از نظر روان شناختی، فیلم مطالعه تخصصی آن حس ناایمنی است که هر فردی که میخواهد جای انسان دیگری را پر کند از نظر درونی حس می نماید. از این نظر مخاطب چنان با زاویه دید لیلی جیمز همراه می گردد که در پارانویای او هم شریک می گردد.

تقریبا برای سه چهارم از زمان، فیلم در کنار احترامی که برای رمان قائل است کوشش می نماید هویت مجزای خود را هم حفظ کند و در طول این بازه زمانی در برقراری این تعادل پیروز است. اما پس از آن دقیقا زمانی که میخواهد چند پیشرفت روشنفکرانه در فیلم به عمل بیاورد ماشین فیلم از جاده خارج می گردد.

در واقع در این کوشش قرار است شخصیت لیلی جیمز برجستگی بیشتری پیدا کند اما او تا این لحظه فقط یک دختر بسیار ساده بوده و به این ترتیب پرده سوم که میخواهد از ربه کا یک شخصیت تیزهوش و قدرتمند بسازد خوب از کار در نمی آید.

ایندی وایر / دیوید ارلیخ

امتیاز: 58 از 100

سایه فیلم سینمایی ربه کای هیچکاک، فیلمی درباره ثروت و افکار وسواس گون، آن قدر بلند بوده که مخاطب تنها با دیدن ملودرامی که در یک ملک اربابی انگلیسی بگذرد دچار نوعی حس آشناپنداری (Déjà vu) می گردد و به یاد این اثر می افتد؛ حال چه رسد به اینکه شاهد نبش قبر خود فیلم باشیم.

گفتنش ضروری به نظر نمی رسد؛ دیدار مجدد مندرلی وسوسه نماینده و هم زمان خطرناک است. از یک سو در رمان دو موریه چیزی بی زمان وجود دارد و از سوی دیگر ماهیت فیلم به طرز شدیدی در مقابل هرگونه تغییر مقاوم است.

در هر حال نگاه ویتلی به عمارت مندرلی از آن نوآوری حداکثری که طرفداران انتظارش را داشتند کاملا فاصله دارد چرا که او پیش از این در آثارش نشان داده بود اهل مصالحه و کوتاه آمدن نیست بنابراین کنجکاوی برانگیز است که چرا این کارگردان حاضر شده فیلمی بسازد که چنین مرهون گذشته است.

در واقع ربه کای ویتلی تنها زمانی قادر است هویت خود را پیدا کند که به عنوان زیرمجموعه ای از فیلم قدیمی رده بندی گردد.

تایم / استفانی زاخارک

امتیاز: 40 از 100

ویتلی که متخصص ساخت تریلر با حال و هوایی ترسناک است با خمیرمایه رمان دو موریه بیش از حد کار می نماید. فیلم او گاهی اوقات احمقانه، گاهی اوقات کسالت بار و گاهی سرگرم نماینده می گردد. در واقع باید گفت کارگردان نمی داند از فیلم چه می خواهد و این فقدان بینش قدرت بالقوه اثر را نابود می نماید.

البته در این میان مسئله ای وجود دارد که مقصر آن ویتلی نیست. حتی فیلم هیچکاک هم زمانی که طرح داستان از فضای لرزان و پرابهامش به سوی فضای مکانیکی شرح دهنده رازهای شخصیت ها حرکت می نماید، بخشی از قدرتش را از دست می دهد. اما نکته اینجاست که هیچکاک می داند چطور داستان را سرپا نگه دارد در حالی که ویتلی در بناکردن ادامه ساختمان فیلم روی آن هاله ترس و وحشت اولیه ناپیروز است.

البته باید به دو دلیل هم اشاره کنیم که باعث می گردد ربه کا به دیدنش بیارزد. اولین نکته عملکرد جولین دی در طراحی لباس است؛ لباس هایی که او در فیلم استفاده نموده بیشتر متعلق به اوایل دهه 1930 است و در واقع از زمان قصه که در سال 1938 بوده هم کمی عقب تر رفته؛ البته این طراحی لباس با سحر انگیزی و ناایمنی های درون شخصیت ها قصه هماهنگ است.

دلیل دیگر فیلم نیز بازی کریستین اسکات توماس در نقش خانم دانور است که بازی باشکوه و همراه با شرارت و بدخواهی اش حتی در مقایسه با بازی شگفت انگیز جودیت اندرسون در فیلم هیچکاک هم بازی باکیفیتی است.

نیویورک تایمز / ای. او. اسکات

امتیاز: 30 از 100

ربه کا به کارگردانی بن ویتلی یک جعبه مقوایی سست است که از هیچ پر شده. فیلم به لطف عملکرد طراحی صحنه، لباس و فیلم بردار از نظر بصری دوست داشتنی است اما این فضاهای داخلی مجلل، رنگ های باشکوه و لباس های مناسب تاریخی هیچ احساسی را بیان نمی نماید و فاقد هر نوع جذابیتی است.

مطرح کردن این نکته که رمان پرفروش دافنه دو موریه پیش از این در سال 1940 توسط هیچکاک اقتباس و برنده اسکار بهترین فیلم شده است موضوعیتی ندارد. در واقع ظالمانه است که بگوییم آن موقع لارنس الیویه نقش ماکسیم دو وینتر را که حالا به آرمی همر سپرده شده بازی می نموده. هیچ کدام از این ها واقعا مهم نیست چرا که این فیلم ضربه اصلی را از مقایسه با آثار قبلی نمی خورد. برای اینکه فیلم بخواهد از چنین مقایسه ای آسیب ببیند باید عصب، ضربان و یک ضمیر درونی داشته باشد؛ دست کم دلیلی برای آنکه اساسا چرا ساخته شده داشته باشد.

اینکه فیلم جدید ربه کا را یک به روزرسانی بنامیم واقعا گمراه نماینده است؛ این فیلم فقط یک اشتباه است.

• نقد فیلم انولا هلمز؛ خواهر کوچک شرلوک به میدان می آید