سمنوپزان، سنتی دیرینه در فرهنگ مردم خراسان شمالی برای استقبال از نوروز - مجله 10 از 10

برای تهیه سمنو، گندم را دو سه روز در آب خیس می کنند و سپس آن را در مجمعه (سینی) قرار می دهند تا جوانه بزند، سپس جوانه ها را هر روز خیس می کنند تا کاملاً در هم فرو برود، در مرحله بعد جوانه های درهم تنیده شده را فشرده و آب آن را می گیرند و با آن سمنو می پزند.

با گذشت زمان و ماشینی شدن کارها، هنوز هستند زنان عشایر و روستایی که با دست پرمهر خودشان برای خانواده، دوستان و آشنایان سمنو درست می کنند. در گذشته سعی می شد تا از آب باران برای تهیه سمنو استفاده شود. کار پختن سمنو عموماً در شب انجام می شد، همچنین، تنورهای گازی خانگی سیّار، در بسکمک از موارد، جای تنورهای گِلی را گرفته است. مراسم سمنوپزان یکی از مظاهر فرهنگی با ارزش ایران است.

حفظ و شناساندن مراسم سمنوپزان مانند هر کار فرهنگی و تاریخی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. به همین دلیل تا سال های گذشته هرساله در اواخر اسفندماه و در آستانه عید نوروز جشنواره های متعدد سمنو در استان خراسان شمالی برپا بود و همین پایبندی به سنت ها سبب ثبت ملی آیین سمنوپزان درق در خراسان شمالی شد. مردم این دیار با حفظ فرهنگ های بومی، هر ساله سفره های هفت سین خود را با عطر خوش طعم سمنوی تهیه شده با دستانشان، تلفیق می کنند.

سمنو به عنوان نماد زاییدن و باروری گیاهان و سمبل برکت، فراوانی و نیرومندی است که یکی از سین های سفره هفت سین نوروزی ایرانیان از روزگار قدیم تا به امروز بوده است، سمنو به واقع خوراکی شیرین است که از جوانه گندم و آرد تهیه می شود. از زمان گذشته تا به امروز مراسم سمنوپزان به وسیله زنان با تجربه انجام می شود.

آیین و آداب های تهیه سمنو

قبل از فرارسیدن نوروز یکی از اعمالی که کم وبیش در گوشه و کنار ایران انجام می شد مراسم سمنوپزان بوده و هست. پختن سمنو با آداب خاصی انجام می شود و این سمنوپزان نه تنها قصدی بود برای درست کردن یکی از اجزای سفره هفت سین، بلکه نذری برای برآورده شدن حاجات نیز بوده است.

پخت سمنو در تمام شهرستان های استان خراسان شمالی رایج است به گونه ای که مواد اولیه سمنو در همه جا یکسان است و فقط بر اساس سلیقه از مواد افزودنی استفاده می کنند. معمولاً در نیمه دوم اسفندماه هر خانواده به تنهایی و یا با کمک تعدادی از خانواده های فامیل اقدام به تهیه سمنو می کند. تهیه سمنو فعالیتی زمان بر است. به این ترتیب که ممکن است فرآیند تولید سمنو، یک هفته تا ده روز به طول انجامد.

پس از پختن سمنو روی دیگ مسی، یک سینی بزرگ قرار می دهند و روی آن آیینه، شانه و سرمه، مهر، جانماز و تسبیح می گذارند و معتقدند نباید آدم ناپاک از روی آن گذر کند.

کسانی که سمنوپزان می گیرند به همه تأکید می کنند که پاک و با وضو در پای دیگ حاضر شوند و معتقد هستند چشم ناپاک سمنو را خراب و تلخ می کند و در صورت ترش شدن و تلخ شدن و سر رفتن سمنو از دیگ، می گویند سمنو برگشته است.

گندم سمنو را سه باز زیر آب روان، مطهر و یا کر می گرفتند یا به عبارتی غسل می دادند.

در حین پختن سمنو ذکر و تسبیحات خوانده می شود.

اهداف ثبت این آیین

از مهم ترین اهداف ثبت این آیین می توان به این مطلب اشاره کرد که پخت سمنو بخشی از آداب ورسوم مردم خراسان طی قرن های گذشته بوده است و اهمیت سمنوپزان در حفظ میراث ناملموس فرهنگی و از آن مهم تر پاسداشت یک آیین در حوزه خوراک، است.

هرساله عید نوروز که می شود مردم خراسان شمالی همراه با آمدن بهار سعی در نو شدن دارند. بسکمک نوروز را نمادی می دانند که علاوه بر همه مفاهیم طبیعی، ریشه های مقدسی از امید و برکت را نیز دارد. عید مقدس ایرانیان همواره در نقاط مختلف کشور دارای مراسم و آداب ویژه خود بوده است. یکی از رسومی که مردم بسکمک از استان های ایران با فرارسیدن نوروز به آن توجهی ویژه دارند پخت غذاهایی است که آن را برآمده از تجلی حیات انسان می دانند. یکی از این غذاها سمنو است.

از آنجایی که این ماده غذایی در سفره هفت سین و در نوروز استفاده می شود می توان گفت سمنوپزان، مراسمی با قدمت نوروز است.

در خراسان شمالی پخت و فروش سمنو در روزهای آخر سال به نوعی تجارت فصلی تبدیل شده است و با توجه به تنوع مناسبی که دارد به عنوان سوغات شهر درق معرفی می شود.

ارزش های شاخص و منحصربه فرد آیین سمنوپزان

رسم پختن سمنو که تقریباً رسمی زنانه است در نزدیکی بهار اجرا می شود که با خود باورها و اعتقاداتی مذهبی را همراه دارد.

مراسم سمنوپزان، نشانگر ذوق، استعداد و توانمندی زنان است که به عنوان هنر خانگی از نسل های قبل به میراث برده اند. اقوام موجود، سمنو را مایه برکت، خیر، روزی و بخشندگی می دانستند به همین دلیل، سمنو در این مناطق از اهمیت خاصی برخوردار است.

معرفی سنت های اسلامی ایرانی، ایجاد شور و نشاط بهاری از نقاط قوت این مراسم است.

مراسم سمنوپزان یکی از مظاهر فرهنگی با ارزش کشورمان است. حفظ و شناساندن مراسم سمنو مانند هر کار فرهنگی و تاریخی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

پختن سمنو یک کار حرفه ای است و باید شخص سال ها تجربه داشته باشد.

سمنو، تنها غذایی است که از آب و آرد تهیه می شود و در آن هیچ ماده افزودنی دیگر مانند نمک و شکر استفاده نمی شود.

سمنوپزان نمادی از وفاق و همدلی خانواده های ایرانی است، زیرا خانواده ها باید ساعت های طولانی کمک کنند تا پخت سمنو به پایان برسد.