آفریقایِ کوچکِ ناشناخته در آستانه واگذاری - مجله 10 از 10

به گزارش خبرنگاران از اصفهان، کمتر از پنج سال از ارتقا منطقه شکار ممنوع یخاب به پناهگاه حیات وحش می گذرد، اما بی توجهی به این زیستگاه غنی و پویا و ناتوانی در مدیریت آن، مسائل عدیده ای را رقم زده است. یخاب که کارشناسان، از نظر تنوع زیستی به آفریقای کوچک تشبیه اش می کنند در چهار دهه گذشته با معادن سنگ و خاک، کارخانجات صنعتی و چاله زباله ها احاطه شده است.

منطقه شکار ممنوع یخاب در شهرستان آران و بیدگل در شمال شرق استان اصفهان 24 اسفند 1395 با هماهنگی های قانونی و مطالعات انجام شده و با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت، اما این پهنه 271 هزار هکتاری که سیمای طبیعی اش، جلوه ای از تلاقی کویر و کوهستان، چشمه های آب خنک، تپه ماسه های روان و جنگل است و از شمال با پارک ملی کویر و دریاچه نمک قم هم مرز است، تنها با دو محیط بان محافظت می گردد که هفته ای یکبار به سختی می توانند بخش هایی از منطقه را پایش کنند.

پناهگاه حیات وحش یخاب با آن وسعت و زیبایی، اما از داشتن یک اتاقک محیط بانی نیز محروم است و دو محافظ آن در منطقه ای که آفرودبازان هر روز با خودرو های سافاری در آن جولان می دهد، وسیله نقلیه مناسبی برای گشت و پایش و حفاظت ندارند.

ضعف در حفاظت پناهگاه به دلیل کاستی های موجود و ناتعیین بودن محدوده گردشگری آن در شرایطی که روزانه افراد زیادی به این منطقه سفر می کنند سبب شده بروز مسائل زیست محیطی از جمله آلودگی و آزار زیستمندان طبیعت کویر شده است.

اما حالا اداره میراث فرهنگی و گردشگری آران و بیدگل به مسئولان محیط زیست استان پیشنهاد داده ریگ بلند و کویر مرنجاب کانون توجه گردشگران، همان محلی که البته دو سال پیش یک کَل وحشی از ترس تعقیب و گریزِ بی رحمانه 2 آفرودسوار بر اثر ایست قلبی تلف شد، از پناهگاه حیات وحش جدا و برای سرمایه گذاری به افراد متقاضی واگذار گردد.

پیشنهاد خارج کردن ریگ بلند و کویر مرنجاب از پناهگاه

محمدجواد عبدلی، کارشناس حوزه سرمایه گذاری و گردشگری اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل گفت: برخی افراد خواهان سرمایه گذاری در این منطقه هستند و قسمتی از پناهگاه را که ما پیشنهاد دادیم جدا گردد در حاشیه و نقطه پایانی پناهگاه قرار گرفته است و فاصله آن با کوه های یخاب حدود 70 کیلومتر است؛ ریگ بلند و در ادامه آن دماغه پونک با نقطه مرکزی و حساس پناهگاه بسیار فاصله دارد.

وی گفت: این جا همیشه به ویژه در ایام تعطیلات و آخر هفته ها مملو از گردشگرانی است که کمپ دارند یا با خودرو های سافاری ورزش های هیجانی می کنند در حالی که اکنون هیچ سرمایه گذاری در این منطقه ها نیست و هیچ خدماتی به گردشگران ارائه نمی گردد.

کارشناس حوزه سرمایه گذاری و گردشگری اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل با بیان اینکه واگذاری منطقه ها حفاظت شده طبق ضوابط و بخشنامه، غیرقانونی است، گفت: اگر این بخش از پناهگاه جدا گردد متقاضیان می توانند در آنجا سرمایه گذاری کنند تا خدمات مناسب به گردشگران ارائه گردد، زیرا هم اکنون در این منطقه ها آب، برق و سرویس بهداشتی نیست و افراد به محیط زیست و پوشش گیاهی اراضی ملی صدمه می زنند، اما کسی یا ارگانی حتی محیط زیست که باید حفاظت کند، از ورود آن ها جلوگیری نمی کند.

عبدلی گفت: اداره محیط زیست از سال 1396 که یخاب به پناهگاه ارتقا یافت تا به امروز طرح مدیریتی این منطقه را تهیه نکرده است در حالی که از هنگام ارتقا یخاب باید طرح مدیریتی آن و زون گردشگری منطقه تعیین می شد و تهیه این طرح وظیفه محیط زیست است. نمی توان سال ها به امید اعتبارات دولتی طرح مدیریتی منطقه را بلاتکلیف گذاشت.

وی گفت: در جلسه ای که در فرمانداری با حضور دستگاه های مرتبط از جمله منابع طبیعی و محیط زیست مدتی پیش برگزار گشت برای رفع مشکل، به مسئولان محیط زیست پیشنهاد خارج کردن بخشی از این پناهگاه را دادیم و آن ها نیز خودشان موافق بودند و گفتند این درخواست را به شورای عالی محیط زیست ارسال کنند، اما هنوز در حد پیشنهاد است و اقدام خاصی نشده است.

وی با اشاره به اینکه تا به امروز حدود 10 نفر اشخاص حقیقی و حقوقی متقاضی سرمایه گذاری برای گردشگری در پناهگاه یخاب بودند، گفت: 99.5 درصد از متقاضیان سرمایه گذاری در این حوزه، افراد بومی این شهرستان هستند که برای محدوده کویر مرکزی کویر مرنجاب، بند ریگ، دماغه پونک و سیازگِه ابوزیدآباد در بخش کویرات آمده اند، اما به دلیل شرایط و ضوابط امکان واگذاری اراضی پناهگاه وجود ندارد.

محیط زیست: طرح گردشگری در ریگ بلند ندادن د

رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: در صورتی با طرح های گردشگری می توانیم موافقت کنیم که حساسیت زیستگاهی ایجاد نکند و مانند بوم گردی نیازی به ساخت و ساز زیاد یا درخواست واگذاری زمین نداشته باشد.

وی گفت: از طرح گردشگری در ریگ بلند استقبال کردیم که اگر شرایط ما را در طرح لحاظ کنند مجوز صادر می گردد، اما تا این لحظه طرحی برای گردشگری در ریگ بلند به محیط زیست ارائه نشده است.

ستایش گفت: واگذاری زمین برای طرح گردشگری، ممنوع است و ما چنین اختکمک نداریم و بر همین اساس تا به امروز با طرح هایی نیز مخالفت شده است یا اگر با پروژه ای موافقت شده ممکن است زمین، ملک شخصی یا مستثنیات باشد که می توان به صورت محدود برای گردشگری یا بوم گردی واگذار کرد و مرجع آن کمیته طبیعت گردی سازمان حفاظت محیط زیست است که در این باره تصمیم گیری می کند، اما اگر شرط سرمایه گذاری واگذاری زمین باشد ما نمی توانیم.

یخاب مستعد گردشگری پایدار

میلاد لطیفی، کارشناس محیط زیست که در سال های اخیر همراه با همکارانش درباره پناهگاه حیات وحش یخاب دو مقاله پژوهشی نوشته و تور های حیات وحش در این منطقه برگزار کرده است، گفت: منطقه یخاب یکی از آماده ترین منطقه ها برای گردشگری حیات وحش، Incoming یا تور های ورودی برای گردشگران خارجی و بوم گردی است در حالی که بسکمک از منطقه ها حفاظت شده کشور بستر مناسبی برای اکوتوریسم ندارند.

وی گفت: خیلی از گردشگران هم اکنون کویر ابوزیدآباد یخاب را می شناسند و روزانه حدود 20 تا 30 خودرو آفرود در این منطقه تردد می کنند و اقامتگاه ها همیشه از یک ماه قبل رزرو شده است در حالی که این نوع گردشگری تا به امروز سودی برای جوامع محلی نداشته است ضمن اینکه نبود نظارت بر این نوع گردشگری که جهت و مقصد تعیین در منطقه ندارد و تردد تعداد زیادی خودرو سافاری سبب آلودگی های صوتی، نوری و سایر آلودگی های زیست محیطی و آسیب به حیات وحش می گردد.

این کارشناس محیط زیست با طرح این پرسش که چرا نمی توانیم از ظرفیت چنین منطقه های برای کمک به اقتصاد جوامع محلی استفاده کنیم؟ گفت: اگر بخواهیم منطقه ای را حفاظت کنیم بدون کمک جوامع محلی امکان پذیر نیست؛ از این رو از ظرفیت گردشگری پایدار در یخاب می توان به عنوان اهرم حفاظت از منطقه استفاده کرد و با مشارکت جوامع محلی و ایجاد تور های گردشگری و با یک مدیریت خوب نیز می توان از گونه های حیات وحش حفاظت کرده و اقتصاد جوامع محلی را نیز تأمین کرد.

لطیفی با بیان اینکه مردم بومی منطقه یکی از ذی نفعان حفاظت هستند، گفت: حفاظت از تنوع زیستی و حیات وحش را نمی توان تنها وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست دانست، زیرا این سازمان بدون مشارکت جوامع محلی نمی تواند به خوبی منطقه را حفظ کند؛ از این رو پیشنهاد می دهم مسئولان محیط زیست و میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری دهکمک و جوامع محلی برای منطقه یخاب یک برنامه گردشگری با رویکرد اکوتوریسم تهیه کنند. از سوی دیگر باید منطقه حفاظت شده یخاب را مانند سایر پارک های ملی و منطقه ها حفاظت شده، بر اساس ظرفیت ها، زون بندی و محدوده گردشگری آن را تعیین کرد و در امر حفاظت همه دستگاه های اجرایی از جمله منابع طبیعی و نیروی انتظامی نیز همکاری داشته باشند.

او با اشاره به نتایج پژوهش در این منطقه و مقاله دوم با عنوان بررسی تنوع زیستی کویر مرکزی ایران با رویکرد توسعه اکوتوریسم، گفت: نتایج 24 بازدید میدانی در مدت 2 سال در پناهگاه یخاب نشان داد این منطقه مستعد گردشگری است و در این مدت بیش از 100 گونه پرنده، 22 گونه پستاندار و 20 گونه خزنده شناسایی شد که این آمار مربوط به مطالعات ما تا یک سال پیش است در صورتی که اگر تحقیقات بیشتری در پناهگاه یخاب انجام گردد بی شک گونه های زیستی بیشتری شناسایی خواهد شد.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه پناهگاه حیات وحش یخاب در مجاورت منطقه ها حفاظت شده خارو و کوه بزرگی، گذرگاه گونه های پستاندار مانند پلنگ، یوز آسیایی، جِبیر، گور ایرانی و انواع گربه سانان است، گفت: از هشت گونه گربه سان ایران، پنج گونه گربه شنی، پلنگ، یوزپلنگ آسیایی، گربه وحشی و کاراکال مشاهده شده است و از این رو می توان یخاب را آفریقای کوچک نامید.

به گفته این کارشناس محیط زیست تیم پژوهشی آنان در مدت یک سال گونه کاراکال را 6 بار در پناهگاه یخاب مشاهده کرده اند.

ریگ بلند زیستگاه گونه های کمیاب حیات وحش

لطیفی با اشاره به اینکه منطقه ریگ بلند فون خزندگان ارزشمند است، گفت: در تور خزندگان که با مؤسسه خزنده شناسی ایرانیان دو سال پیش برگزار کردیم بیش از 20 گونه خزنده در محدوده تپه های ماسه ای ریگ بلند مشاهده کردیم از جمله انواع مار ها مانند کورمال تاتاری و بزمجه که مستند نگاری شد. در بازدیدی که از منطقه ریگ بلند داشتیم، بیش از 150 بار گکوی دُم پهن کایزرلینگ را مشاهده کردیم که بسیار زیبا است و در کنترل آفات منطقه نقش مهمی دارد؛ همچنین آگامای چابک یا گونه آندمیک (بومی) اسکینک ماری مرنجاب در این منطقه زیست می کنند.

او با بیان اینکه ریگ بلند مرنجاب تا سیازگِه ابوزیدآباد اولین و تنها منطقه ای در جهان است که اسکینک ماری را می توان دید، گفت: ریگ بلند و تپه های ماسه ای یخاب یکی از منطقه ها غنی تنوع زیستی است که بسکمک از گونه های جانوری کم نظیر و پرندگان ارزشمندی مانند هوبره را درآنجا مشاهده و تصویربرداری کردیم؛ ریگ بلند زیستگاه هوبره است.

این عضو انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم گفت: سه گونه از پرندگانی که در یخاب مشاهده شده اند از جمله هوبره در لیست قرمز گونه های در خطر انقراض اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) است و از این رو بسیار باید مراقب این گونه کمیاب باشیم، زیرا این پرنده بسیار حساس است، اما متأسفانه آفرود ها زیستگاهش را نابود می کنند.

لطیفی با اشاره به وجود پرندگان شکاری مانند گونه ارزشمند سارگپه استپی، باقرقره، سارگپه پا بلند و عقاب طلایی یخاب، گفت: در شهرستان آران و بیدگل از عقاب دریایی دم سفید که از ارزشمندترین پرندگان ایران است، برای نخستین بار تصویر برداری کردیم؛ هم اکنون پناهگاه یخاب پویا است، اما اگرتنوع زیستی آن حفاظت نشوند و به هر دلیلی از طبیعت حذف شوند، زنجیره اکولوژیکی یخاب از بین می رود.

صدور مجوز برای معدن خاک صنعتی در قلب یخاب و تهدید چشمه های آب

مسائل پناهگاه حیات وحش یخاب فقط به موضوع جدا کردن نوار ریگ بلند از این منطقه ختم نمی گردد؛ اداره کل محیط زیست استان اصفهان به تازگی با مجوز اکتشاف معدن خاک صنعتی (فلدسپات) در مساحت 22 هکتار قلب این پناهگاه موافقت کرده، اما فعالان محیط زیست در شهرستان آران و بیدگل می گویند این اداره برای دو محدوده معدنی به اشتباه با 222 هکتار موافقت کرده است موضوعی که محمد سرجوقیان معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان آن را رد می کند و به خبرنگار گفت: این سازمان با موافقت اداره محیط زیست برای بهره برداری از معدن خاک صنعتی (فلدسپات) در پناهگاه حیات وحش یخاب در سطح 22 هکتار مجوز صادر کرده است.

به گفته وی بخشی از مجوز صادر شده برای این معدن مربوط به یک معدن قدیمی متروکه پایین تر از معدن تازه است که با یک دیگر ادغام شده و برای آن ها یک مجوز صادر شده است که مجوز اکتشاف این دو محدوده به قبل از ارتقا منطقه در سال 1396 بر می گردد.

معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان گفت: این 222 هکتار که شائبه ایجاد کرده است، احتمال دارد مربوط به پروانه اکتشاف باشد یا اینکه محدوده معدنی را در این مساحت به مزایده گذاشته باشیم درحالیکه با بهره برداری در 22 هکتار موافقت شده و بهره بردار اکنون موظف است در سطح 22 هکتارِ مورد موافقت، کار کند.

اما آنطور که فعالان محیط زیست می گویند معدن در بهترین موقعیت پناهگاه حیات وحش یخاب، در فاصله بیست متری چشمه ازگو و فاصله صد متری برکه و زیستگاه کوشکو قرار گرفته است و در مجوز محیط زیست برای این معدن، حریم چشمه ها و منابع آبی پناهگاه در نظر گرفته نشده است.

به گفته آنان با فعالیت این معدن، دو منبع آبی پناهگاه که زیستگاه پرندگان کنارآبزی زیستگاه مانند حواصیل، دودوک، کشیم، اگرت، بوتیمار، کبک و دوزیستانی مانند وزغ رنگارنگ و گربه سانانی کمیاب مثل کاراکال است. عملاً از دسترس خارج می گردد و با برداشت آب این چشمه ها از طریق معادن و رفت و آمد افراد در این محدوده، گونه های حیات وحش از نزدیک شدن به چشمه برای آب خوردن می هراسند.

بهروز ستایش رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان بدون اشاره به مسئله رعایت حریم چشمه های اطراف معدن فلدسپات، گفت: صدور مجوز اولیه معدن خاک صنعتی یا فلدسپات به سال 1386 برمی گردد که محیط زیست با پروانه اکتشاف در محدوده 2 هزار هکتار موافقت کرد، اما مدتی پس از صدور مجوز اکتشاف، به دو محدوده معدنی تبدیل شد که یکی از این دو به بهره برداری رسید و پس از چند سال استفاده غیرفعال و متروکه شد.

وی با اشاره به اینکه سازمان صنعت، معدن و تجارت تصمیم داشت این معدن غیرفعال را مانند محدوده معدنی دوم به مزایده بگذارد، گفت: محدوده معدنی دوم که معدن خاک صنعتی یا فلدسپات است در مزایده سازمان صمت برنده شده بود که از محیط زیست برای بهره برداری استعلام کردند و ما پس از جلسات متعددی که درباره این پرونده داشتیم در نهایت پس از دو سال کش و قوس سال گذشته با صدور مجوز اکتشاف در سطح 22 هکتار به طور مشروط موافقت کردیم.

رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: شرط های ما برای موافقت با مجوز اکتشاف این بود که سازمان صمت، معدن غیرفعال شده اولی را به مزایده نگذارد و این معدن دوباره بهره برداری نگردد؛ همچنین این دو محدوده معدنی که پیشتر مجوز 2 هزار هکتار برای آن ها صادر شده بود به 22 هکتار کاهش یافت و مقرر شد مجوز بهره برداری از این معدن پس از پنج سال دوباره تمدید نگردد. سازمان صمت این سه شرط را پذیرفت و ما به صدور مجوز اکتشاف معدن خاک صنعتی در یخاب رضایت دادیم.

شرط سرمایه گذار چینی برای معدن سِلِستین در یخاب

بجز مجوز معدن خاک صنعتی، به تازگی زمزمه های واگذاری معدن سلستین یخاب به یک سرمایه گذار چینی به گوش می رسد؛ البته طرف چینی سرمایه گذاری در منطقه را مشروط به احداث واحد فرآوری در داخل پناهگاه کرده است.

به گفته معاون سازمان صنعت، معدن و تجارت، برخی معادن این منطقه از جمله معدن سلستین که چینی ها کار می کنند بسیار قدیمی است؛ چینی ها حضور داشتند و سرمایه گذار چینی تصمیم دارد واحد فرآوری را نیز در خود منطقه ایجاد کند که اگر استعلام و موافقت محیط زیست و منابع طبیعی را بگیرند ما مجوز صادر خواهیم کرد اگر نه، باید در بیرون از پناهگاه واحد فرآوری ایجاد گردد.

البته ستایش رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در پاسخ به خبرنگار مهر واگذاری معدن قدیمی سلستین را به چینی ها منتفی گفت.

به گفته او این معدن نیز در فاصله حدود پنج تا 10 کیلومتری معدن فلدسپات قرار گرفته است و سالهاست که با مجوز محیط زیست بهره برداری می گردد، اما به تازگی سرمایه گذار چینی قصد داشت فرآوری سِلِستین را در کنار این معدن و درون پناهگاه یخاب انجام دهد که با آن مخالفت و این برنامه منتفی شد.

پناهگاه های حیات وحش و ذخایر زیست محیطی داشته هایی هستند که در صورت هر گونه آسیب، خسارت چند هزار میلیاردی را به کشور وارد می کنند، حراست از این ظرفیت های بی بدیلی که بسکمک از آن ها در سطح جهان بی نظیر است همت والای دستگاه های نظارتی را می طلبد تا با دقت و درایت بیشتری نسبت به حفظ این ظرفیت ها اقدام کنند.

منبع:مهر

ی