شنای پروانه؛ فیلمی که پایش روی زمین است خبرنگاران - مجله 10 از 10

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- فردین آریش؛ مشکل بسیاری از فیلم ها و فیلمسازان ایرانی انقطاع از واقعیت است. نتیجه آنکه با عده ای فیلمساز محفلی، با زیست هایی نحیف و مستقل از جامعه طرفیم که معلوم نیست در کجای این سرزمین و در چه زمانی زندگی نموده اند که تا این حد بی ربط از مردم و زمانه شان هستند.

آن ها تصور می نمایند به مدد تخیل می توانند بی احتیاج از واقعیت دست به فراوری بزنند و اثر درخوری بسازند، حال آنکه تخیل مستقل از واقعیت نیست، بلکه ادامه واقعیت است. آنچه مستقل از واقعیت است، توهم است. از این گذشته، واقعیت به اندازه کافی تناور و مملو از ایده ها و سوژه ها و موقعیت های دراماتیک و ناب هست. باید به جای انزوا و گریز از واقعیت، به استقبال آن رفت.

محمد کارت، فیمساز جوانی ست که سال ها در در سینمای مستند کار نموده. این عقبه به او یاری نموده تا نسبت پررنگ و جدی تری با واقعیت داشته باشد. در سینمای مستند الزام به واقعیت بیشتر به چشم می خورد و فیلمساز ناگزیر از پایبندی به واقعیت است. این وجه تمایز و برگ برنده کارت، در اولین فیلم بلند سینمایی او هم نیز مشهود است.

شنای پروانه بیش از هر چیز مدیون تجربه زیسته محمد کارت، و شناخت او از آدم های جنوب شهری و حاشیه نشین است. به عبارت دیگر شناخت واقعیت. شناختی که در جزئیات بکار گرفته شده در تصاویر و موقعیت ها، جنس و نوع دیالوگ ها که اندازه دهن شخصیت هاست و بیرون نمی زند، و به طور کلی، در همه فیلم مشهود است. نتیجه اینکه شنای پروانه با اینکه به اندازه کافی تلخ است، اما آزاردهنده و سیاه نیست. اگزوتیک هم نمی گردد و حد نگه می دارد.

شنای پروانه ریتم خوبی دارد؛ و این بیش از هر چیز به خاطر فیلمنامه است. آن طور که رابرت مک کی در کتاب مهم و خواندنی خود داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه نویسی می گوید: در یک داستان خوب، پیشروی صحنه ها و سکانس ها همراه با افزایش سرعت است. ما در حرکت به سمت نقاط اوج پرده ها، از ریتم و تمپو استفاده می کنیم تا صحنه ها را بتدریج کوتاه تر و تحرک درون آن ها را بتدریج سریعتر نماییم. تعلق یک صحنه به نقطه اوج به معنی کوتاه و انفجاری بودن آن نیست بلکه به این معناست که در آن تغییری بنیادی به وقوع می پیوندد.

به عبارت دیگر، این طول صحنه هاست، که ریتم را مشخص می نماید و در شنای پروانه، تعدد موقعیت ها و جابجایی کاراکتر اصلی -در راستای کشف معمای فیلمی که باعث مرگ پروانه شده- فیلم را پیش می برد و اجازه خستگی به مخاطب نمی دهد.

شنای پروانه فیلم شخصیت هم هست. ما جابجا و به وفور تنهایی ها و غم و سرگشتی درونی حجت -جواد عزتی- را در طول فیلم شاهدیم. لحظه ای هست که روی سکوی توی حیاط خانه پدری نشسته و بدنش به یک سو کج شده. در خود غرق است و از غمی بی نهایت سرشار. خودش را مسئول مرگ پروانه می داند و دارد از درون خودش را می خورد.

همه این حس ها به لطف بازی درونی و خوب جواد عزتی برای مخاطب ساخته می گردد. به نظرم از بازی شلوغ و اُوراَکت امیر آقایی -هاشم- کار به مراتب سخت تر و پیچیده تری را انجام داده که در جشنواره فجر آن طور که حقش بود دیده نشد. از نقش و بازی پدر خانواده هم نباید غافل شد. شخصیتی سمپاتیک و مهربان با یک بازی ساده -گویی فاصله ای بین نقش و بازیگر وجود ندارد- که در خاطر می ماند.

با این وجود شنای پروانه فیلم درخشانی نیست. نحوه گره گشایی و برملا شدن معمای فیلم کمی ساده سازی شده است و می توانست منطق و شکل بهتری داشته باشد. شخصیت پردازی هاشم هم می توانست کیفیت بهتری داشته باشد و واکاوی دقیق تری از او بدست می داد. اما تا همین جا هم با فیلم خوبی طرفیم که می توان در قحطی سینمای بی مسأله و اخته ایران از تماشایش لذت برد و امیدوار به فیلم بعدی فیلمساز جوانش بود.